در سه سال اول زندگی مرگ بیشتر شبیه خواب و جدایی است و کودکان درک كاملي از تفاوت هاي جدايي و مرگ ندارند. از 3 تا 5 سال کودکان می فهمند که مرگ با خوابیدن فرق می کند . ولی هنوز در این سن به درک کامل نرسیده اند و تصور می کنند که مرگ موقت و برگشت پذیر است . در سن بالاتر کودکان به درک بالغ تری می رسند . کودکان پیش دبستان در رده سنی 3 تا 5 سال شروع به درک این موضوع می کنند که مرگ دائمی تر است و برای همه اتفاق می افتد ، سني كه آنها در حال رویا پردازی هستند و تصور می کنند ممکن است کسی بمیرد چون آنها از دست فرد مورد نظر عصبانی بوده اند و یا اینکه خود را براي مرگ عزيزان سرزنش كنند و تصورشان اين است كه احساس دروني آنها كه گاهي خشم بوده است سبب مرگ شده است و همین مسئله بار فکری سنگینی برای کودک است آنها درک نمی کنند که مردن کسی اشتباه آنها نیست و مدام به دنبال دليلي براي مقصر دانستن خود مي گردند .
درست در سن 6 تا 9 سالگی زمانی است که کودک درک بالغانه ای از مرگ پیدا می کند. با فوت عزیزان و نزدیکان سوالات زیادی ذهن اش را مشغول می کند چنانچه به سوالات کودک در این زمینه پاسخ مناسبی داده نشود دیدن و شنیدن صدای عزاداری و ناراحتی اطرافیان منجر به تنش و اضطراب در کودک می شود.
شاید برای والدین سخت باشد ولی کودکان نیاز دارند به درکی درست از مفهوم مرگ برسند. آنها در این سن به خوبی می دانند مرگ دائمی است و زمانی که کسی میمیرد دیگر بازگشتی ندارد.کودکان در این سن دیگر به خوبی می دانند وقتی قلب بایستد دیگر شروع به کار نمی کند و یا اینکه دلایل واقعی تری برای مرگ وجود دارد و دلایل تخیلی کمتر می شود و شروع به درک عوامل بیرونی مرگ می کنند . آنها كنجكاو و نگران مي شوند و دلايل مردن افراد را بررسي مي كنند و احتمالات را در نظر مي گيرند.
اغلب کودکان در این سن بعد از مواجهه با مرگ اطرافیان نگران عزیزان و والدین خود می شوند. آنان نگران از دست دادن والدینی هستند که تنها حمایت کنندگان شان هستند. ترس از دست دادن والدین ذهن شان را مشغول می کند و در ذهن شان شروع به تصویر سازی در مورد مرگ می کنند واین تصویر سازی های ذهنی مداوم منجر به اضطراب شان می شود. چنانچه والدین درک صحیح از مرگ به کودک ندهند این اضطراب از دست دادن والدین مشکلات فراوانی در کودکی و بزرگسالی برای کودک به همراه خواهد داشت . اكثر والدين در پاسخ گويي به سوالات كودكانشان در مورد مرگ دچار شوك شده و پاسخ مناسبي نمي توانند بيابند ، والديني كه نگرانند مبادا صبحت كردن در مورد مسئله دردناكي چون مرگ كودكشان را بيازارد و آرامش را از وي بگيرد در صورتي كه كودكان نياز دارند در مورد مرگ بدانند تا ساختار فكري خود را بچينند و تصوري واقع بينانه به مرگ داشته باشند در غير اينصورت كودك با ذهني از هم گسيخته درون دنياي خودش به دنبال پاسخ هاي سوالات اش مي گردد كه وي را بيشتر مضطرب و نگران مي سازد .
آنچه والدین باید انجام دهند :
والدین باید در خصوص کنجکاوی کودک در مورد اتفاقاتی که پس از مرگ برای بدن رخ می دهد بدانند همانند اتفاقاتی که بعد از دفن می افتد همانند تجزیه شدن بدن و یا صحبت در مورد مومیایی ها و…….. و و در صورت نياز به سوالات كودك واقع بينانه با زباني كودكانه توضيح دهند .ديدن فيلم ها و انيميشن هاي كودكانه به آنها كمك زيادي در درك مفهوم مرگ خواهد كرد .
زمانیکه کودک در خصوص مرگ سوال می پرسد از جواب دادن های غیر منطقی اجتناب کرده و روند زندگی را از تولد تا مرگ به زبان کودکانه توضیح دهند. گاهي اميدهاي واهي براي بازگشت و يا ديدن فرد مرده در آينده هاي دور سبب آسيب هاي فراواني بر پيكره روح و روان كودك مي شود .
در صورتی که یکی از عزیزان و اطرافیان فوت کرده از احساس کودک نسب به واقعه سوال شود و به او حق داده شود غمگین باشد و غم اش را نشان دهد ، باید والدین گوش شنوای احساسات کودک شان باشند.
چنانچه كودك به مرحله اي رسيده است كه نگران از دست دادن والدين است اولين كاري كه والدين بايد انجام دهند اطمينان خاطر به كودك است و تاكيد بر اينكه والدين به خوبي مي توانند از وي و خودشان محافظت كنند . در ميان صحبت در مورد احساس كودك نيز بسيار حائز اهميت است به عنوان مثال ديالوگ زير مي تواند كمك شگفت انگيزي در خاموش كردن اضطراب از دست دادن والدين در اثر مرگ باشد : به كودك خود بگوييد :
مادر : ” آيا علت نگراني شما مردن من و پدر است “
كودك : او پاسخ خواهد داد ” بله “
مادر : الان كه فكر مي كني ممكنه من و بابا رو از دست بدي و ما بميريم چه احساسي داري ( در شناخت احساس اش ياري اش كنيد تا نامي بر احساس اش بگذارد . )
كودك : تنها و يا غمگين مي شوم
مادر : ولي الان من و بابا سالم و زنده كنار تو هستيم و مراقب تو و خودمون هستيم مهم اينكه ما الان كنار هم هستيم اين به تو چه احساسي ميده؟ ( در بيان احساس اش به كودك كمك كنيد )
كودك : مسلماً كودك ابراز خوشحالي مي كند
مادر : حالا كه ما كنار هم هستيم بهتره خوشحال باشيم كه همديگرو داريم
داشتن یک حیوان خانگی کمک زیادی به کودکان در درک مفهوم زندگی، رشد و مرگ می کند. برخی والدین از واکنش کودکان در برابر مرگ حیوانات خانگی می ترسند و از نگهداری آن در منزل امتناع می‌کنند آنان تصور می کنند با مرگ حیوان خانگی فرزندشان دچار بحران می شود، در صورتی که برخی تجارب احساسی ظرفیت احساسی کودکان را ارتقاء می بخشد. کودکان باید با واقعیت ها ، تلخی های زندگی به مرور زمان آشنا شوند و راههای سازگاری را بیاموزند.
برخی والدین به کودکان تاکید می کنند در مورد مسائل همچون مرگ و…. در منزل صحبت نشود، بهتر است در این خصوص با کودکان حتما صحبت و نظرشان خواسته شود. در يك روز راهپيمايي و گردش شفاف و واضح مي توانيد به سوالات كودك خود در مورد مرگ پاسخ دهيد و پس از آن به انجام بقيه فعاليت هاي روزانه بپردازيد تا كودك بتواند قبل از به خواب رفتن شبانه اطلاعات دريافتي اش را پردازش كند.
آنچه نبايد والدين فراموش كنند توضيح مسئله مرگ به كودكان پيش دبستاني است مخصوصاً زماني كه در ميان اقوام و فاميل و آشنايان نزديك كسي فوت شده است بايد به كودك اطمينان خاطر داده شود كه فوت طرف مقابل تقصير هيچ كس نيست و طرز فكر كودك تاثيري در مرگ اطرافيان ندارد.
سوال برخی از والدین این است آیا کودکان را باید برای مراسم عزاداری عزیزان همراه خود برد یا خیر ؟ روانشناسان معتقدند باید کودکان به هر طریقی با فرد فوت شده خداحافظی کنند می توان او را به مراسم نبرد ولی باید یا با صحبت کردن با کودک و یا اهدا گل به آرامگاه فرد دفن شده یا با روشن کردن شمع و….. خدا حافظی نماید .
چنانچه والدین قرار است به مراسم تشیع جنازه ای بروند باید برای به همراه بردن کودک از قبل به کودک اطلاعات کاملی بدهند و کودک شان را آماده کنند مسائلی از قبیل آنجا چه شکلی خواهد بود .کجا خواهند رفت. و چه کسانی آنجا هستند. چه مدت مراسم طول می کشد. در این مدت او باید چه کاری انجام دهد . باید اطلاعات کودک کامل باشد . برخی تصور می کنند نباید کودکان را در این مراسم ها شرکت داد فارغ از اینکه رفتن به این مراسم تجربه ای است جهت تقویت ظرفیت احساسی کودکان .
ستاره حمیدی_رواندرمانگر